CÂY XÀ CỪ

Một loài cây đã trở nên gần gũi với con người khi xuất hiện trên các đường phố với những tán rộng, tỏa bóng mát rượi. Loài cây này mang tên Xà cừ. Đây cũng là loại cây trong kỷ niệm học trò như cây phượng, cây bằng lăng

Xà cừ hay còn gọi là Sọ khỉ, Quả gỗ với tên khoa học là: Khaya senegalensis. Xà cừ thuộc loại cây thuộc Họ Xoan (Meliaceae).  

Nguồn gốc của cây xà cừ mọc tự nhiên ở Benin, Burkina Faso, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Chad, Bờ Biển Ngà, Gabon, Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Sudan, Togo, và Uganda.

Là cây Xà cừ có thể cao từ 35–40 m, đường kính cây có khi đạt đến 2m (ở Thảo cầm viên TP Hồ Chí Minh). Cây thường xanh, tán lá rậm, cành nhiều, cành non cong xuống.

Lá kép lông chim một lần chẵn, cụm hoa chùm tán, hoa nhỏ màu trắng có 4 cánh nhỏ màu trắng dính nhau, mùa hoa tháng 4-5.Quả nang nhỏ, chín tháng 10, khi chín bung thành 4 mảnh. Vỏ cây màu xám nâu, vỏ nứt đồng tiền khoanh tròn như cái sọ nên cây còn có tên là sọ khỉ.

Thân, tán , lá: Cây gỗ lớn, đại mộc có thể cao từ 30-40m. Phân cành sớm, cành nhánh to, tán rộng. Lá kép lông chim 1 lần nhẵn, mọc cách.

Hoa, quả, hạt: Hoa màu vàng xếp thành chùm ở nách lá phía đầu cành. Quả nang hình cầu, vỏ hóa gỗ, khi chín nứt thành 4 mảnh. Hạt tròn, dẹt có cánh mỏng bao quanh.

Cây Xà cừ ưa sáng mọc nhanh, dễ trồng hạt nẳy mầm rất khoẻ, tái sinh hạt và chồi đều mạnh. Cây tăng trưởng rất nhanh, có thể phát triển tốt trên nhiều loại đất, rất phù hợp với nền đất cát của vùng ven biển miền trung Việt Nam, cây có bộ rễ sâu có thể thích nghi việc chóng chịu điều kiện thiếu nước.

Cây ít sâu bệnh hại, chủ yếu là sâu loài Hypsipyla robusta cắn hại. Thân gỗ thường bị các loại bọ cánh cứng Lytus spp. phá hoại. Ngoài ra cây thường bị nhiễm loại vi khuẩn Xanthomonas khaye gây nên các hiện tượng u bướu chảy nhựa.

Gỗ xà cừ có lõi màu đỏ nhạt, dác màu nâu đỏ, gỗ rắn thớ xoắn, dễ nứt nẻ cong vênh. Chúng được sử dụng đòng tàu thuyền, làm đồ mộc gia dụng.

Xà Cừ có thể được gây trồng rộng rãi để làm cây xanh đường phố, cảnh quan công viên. Trong tự nhiên, không gian phát triển bộ rễ của cây rất lớn đủ đáp ứng điều kiện bám giữ chống chịu gió bão, tuy nhiên trong phát triển cây xanh vỉa hè, cần giới hạn đường kính thân cây không vượt quá 400mm để tránh hiện tượng cây bị gãy đổ gây ách tắc giao thông và thiệt hại kinh tế.

Cây xà cừ là loại cây công trình phổ biến ở nước ta. Cây được trồng làm cây cảnh quan, bóng mát ở những nơi công cộng và đường phố. Xà cừ thường được trồng thành hàng dọc các đường phố vừa làm cây xanh cảnh quan, vừa làm cây bóng mát. Các công trình công cộng như công viên, vườn thú, vườn sinh vật cảnh, khuôn viên công sở, trường học, khu đô thị…cũng thường sử dụng cây Xà cừ làm cây tạo bóng râm và tăng màu xanh cảnh quan.

Gỗ Xà cừ dùng trong xây dựng, đóng tàu thuyền và các đồ mộc thô dày.

Công dụng của Cây Xà Cừ:

• Vỏ Xà Cừ đun lên, chắt lấy phần nước rồi đem đi tắm sẽ hết ghẻ sau 1 tuần sử dụng. Đối với trẻ em cần một lượng nhỏ pha với nước rồi tắm tránh trường hợp bị say.
• Trị ho: Lấy phần thịt màu vàng sau lớp vỏ ngâm cùng quất xanh và mật ong. Sau đó dùng như siro trị ho khá hiệu quả nhé.
• Trị sâu răng: Dùng lá Xà Cừ non giã ra ngâm cùng rượu trắng có tác dụng trị tiêu viêm, sưng răng hiệu quả.
• Quả Cây Xà Cừ còn có thể điều chế ép thành dầu ăn khá rất tốt.
• Hoa Xà Cừ sắc lấy nước uống trị sốt cao và đau dạ dày.

Cây Xà cừ không chỉ mang lại lợi ích về mặt vật chất như tạo bóng mát, cung cấp gỗ mà còn có ý nghĩa về mặt tinh thần. Với nhiều người, cây xà cừ như một kỷ niệm đẹp nhắc họ nhớ về quê hương, nhớ gia đình hay là nơi minh chứng cho một tình yêu đôi lứa. Từ đó, cây xà cừ vô cùng quen thuộc với và chúng càng thêm gắn bó với đời sống con người.